06 Ma’asi 2019 Na’e fakaava ‘e he ‘Eiki Nōpele ma’u tofi’a ‘o Kolonga, Nopele Nuku ‘a e fuofua Ako Tokamu’a ‘a e Potungāue Ako mo e Ako Ngāué ‘i he efiafi ‘aneafí ‘i he Lautohi Pule’anga ‘a Kolongá.
‘I he me’a ‘a Nukú na’a ne fakahā ai ko e ngāue kuo fokotu’ú ‘oku ne hanga ‘e ia ‘o ‘omai ‘a e fakakaukau ke toe fakalolotoange ‘a hono tokanga’i e longa’i fānaú.
“Kimu’a na’e kamata ‘a e akó ‘i he ta’u 5 ki he 14 pea fai ai ‘a e hala fononga ‘o a’u mai ki he taimi kuo toe fai ai ‘a e fokotu’utu’u ‘e kamata ‘a e ako ‘i he ta’u 4 ki he 18. Ko e fakakaukau ko ení ‘ikai ngata pe ‘i he’ene tanaki mai ki he’etau tokanga ka ‘oku ne hanga ‘o fakalahi ‘a e tokanga mei he ta’u 14 ki he 18.”
“Ko e ta’au ‘o e taimi ni ‘oku faingata’a pea ‘oku hānge ko e talanoa ko hono kumi ko ia ‘o hotau koloa fakatongá ko e pule ‘otó ko hono ‘uhingá ko e koloa mahu’inga ‘oku fai ‘aki ha fa’ahinga fatongia ‘oku mahu’inga mo pelepelengesi.”
Fakatatau ki he fakamatala ngāue ‘a e Taki ‘o e Va’a Ako Tokamu’á Soana Kaitapu ko e fatongia ‘o e potungāué ke “fakapapau’i ‘oku ‘i ai ‘a e faingamālie ‘a e fānau ta’u fā mo e nima ‘i he ako tokamu’á.”
Fakafehoanaki ki he ola ‘o e tohi kakai 2016 ko e pēseti ‘e 30 ‘a e longa’i fānau ta’u fā mo e nima ‘oku nau hū ‘o ako pea pēseti ‘e 70 ‘oku nau nofo pē ‘i ‘api. Ko e ngaahi ako tokamu’a ‘e 42 ‘i Tonga ni. Ko e ngaahi ako ai ‘e 19 ‘i Nuku’alofa ‘ata’atā pe ia.
Na’a ne fakahā foki ‘oku mahino ko e konga lahi ‘a e fānau ako tokamu’a ‘oku nau ‘i he Vāhenga Hihifó pea mo Hahake pea ko e kamata eni ‘e he pule’angá ‘a e ngāué pea mei Hahake pea toki hoko atu ki Hihifo.
“Ko e ako ko eni ‘i he ‘Utulongoa’á ko hono tā ia ‘o e ‘uluafí ‘a e ako tokamu’a ‘a e Potungāue Ako mo e Ako Ngāué. Fiefia lahi ai ‘a e Potungāue Akó ‘i hono kamata’i ‘a e ngāue ko ení pea mo e taumu’a ke fakahoko kotoa ia ‘i Tonga ni.”
Ko e konga lahi ‘a e fakamole ki hono fakanaunau ‘a e loki akó na’e fua pē ia ‘e he potungāué ‘a ia na’e fakafuofua ki he $20,000 pea na’e tokoni ‘a e Kautaha ‘a e Mātu’a mo e Tauhi Fānau ‘a e Lautohi Pule’anga ‘a Kolongá ki hono langa ‘a e naunau va’inga ma’ae fānaú. Na’e ‘i ai foki pea mo e tokoni mei he Siasi ‘o Sīsū Kalaisi ‘o e Kau Mā’oni’oni ‘i he Ngaahi ‘Aho ki Mui ni ‘o kau ai ‘a e tēpile mo e naunau va’inga.
Na’e fakahoko foki mo e kole tokoni ki he Tonga Health ‘i he taumu’a ke faka’ai’ai ‘a e mo’ui lelei pea foaki mai ki he ako tokamu’á ‘a e naunau kai, fakamalohisino, filita vai pea mo e pulopula vesitapolo.
‘Oku fe’unga mo e longa’i fānau ‘e 31 mei Afā pea mo Kolonga kuo nau ‘osi lēsisita ki he ako ni.
NGATA’ANGA
Tuku atu mei he Potungāue Fakamatala ‘Ea, Ma’u’anga Ivi, Ma’u’anga Fakamatala, ‘Ōfisi ki hono Tokangaekina ‘a e Ngaahi Fakatamaki Fakaenatula, ‘Ātakai, Feliuliuaki e ‘Ea mo e Fetu’utaki.