13 Fepueli 2017 ‘Oku loto ‘a e ‘Ofisi ‘o e ‘Ateni Seniale ke fakama’ala’ala ki he Hou’eiki mo e Kakai ‘o e Fonua ‘a e tu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga Lahi ‘o Tonga na’e fakahoko ‘i he 2 ‘o Fepueli 2017 ‘i he hopo sivile ‘i he vaha’a ‘o ‘Eiki Nopele Lasike pea mo e Pule’anga Tonga.
Na’e tu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga Lahi ‘e ‘ikai tene fakahoko ha tu’utu’uni ke fakaha (declaration) na’e ngaue ta’efakalao pea maumau’i ‘a e Konisitutone ‘e he Kalauni (Pule’anga) ‘i hono fakahifo ‘o ‘Eiki Nopele Lasike mei hono lakanga ko e Sea pea mo e memipa ‘o e Fale Alea, hili hono fakahalaia’i ia ‘i he Fakamaau’anga Lahi ‘i he ‘aho 9 ‘o Siulai 2012 ki he hia ko e ma’u ha mahafu te’eki ke laiseni.
Ka na’e tu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga Lahi ‘o fakaha ‘oku ‘i ai ‘a e totonu ‘a ‘Eiki Nopele Lasike ke ne ma’u ‘a ‘ene ngaahi vahenga ki he lakanga Sea mo e memipa ‘o e Fale Alea mei he ‘aho 9 ‘o Siulai 2012 ki he ‘aho 24 ‘o Novema 2014.
Na’e kole ‘a ‘Eiki Nopele Lasike ‘i he’ene faka’ilo ‘a e Pule’anga, ke hanga ‘e he Fakamaau’anga Lahi ‘o fakahoko ‘a e tu’utu’uni ‘e fa ke fakaha:
Ko hono fakahifo ia mei hono lakanga ko e Sea mo e memipa ‘o e Fale Alea na’e ta’efakalao pea maumau’i ‘a e Konisitutone;
Na’e ‘ikai ke ne fakafisi pe fakahifo ia hili ha hopo faka-Fale Alea mei hono lakanga ko e memipa ‘o e Fale Alea;
Na’a ne kei hoko pe ko e memipa ‘o e Fale Alea mei he ‘aho 9 Siulai 2012 ki he ngata’anga hono taimi ‘i Fale Alea ‘i he ‘aho 24 ‘o Novema 2014; pea
‘Oku ‘i ai ‘ene totonu ke ne ma’u ‘a ‘ene ngaahi vahenga mei he ‘aho 9 ‘o Siulai 2012 ki he ‘aho 24 ‘o Novema 2014, fakataha mo e totongi tupu.
Na’e ‘ikai ke tali ‘e he Fakamaau’anga Lahi ke foaki ‘a e ngaahi tu’utu’uni ‘uluaki ‘e tolu na’e kole ‘e ‘Eiki Nopele Lasike.
Na’e fakaha ‘e he Fakamaau’anga Lahi ‘o pehe na’e ‘ikai ke ta’efakalao hono fakahifo pea mo hono fetongi ‘o ‘Eiki Nopele Lasike ‘i he Fale Alea koe’uhi pe koe fakata’e’aonga’i kimui hono fakahalaia’i. Ko hono ‘uhinga, kuopau ke tali ‘oku fakalao ‘a e ngaahi tu’utu’uni faka-Fakamaau’anga kotoa pe, pea fakahoko ‘a e ngaahi ngaue kotoa pe ‘oku felave’i pea mo e ngaahi tu’utu’uni koia, tukukehe pe pea kapau kuo fakata’e’aonga’i ‘a e tu’utu’uni koia. Koia ai ko e ngaahi ngaue kotoa pe na’e fakahoko koe’uhi ko ha tu’utu’uni faka-Fakamaau’anga ‘oku malu’i ia ‘e he lao, koe’uhi ko e ngaahi ngaue ia na’e fakahoko ‘i hono fakahoko ‘a e fakamaau totonu, ‘a ia ko e ngaahi ngaue kuopau ke fakahoko koe’uhi ko e tu’utu’uni faka-Fakamaau’anga.
Na’e to e fakaha foki ‘e he Fakamaau’anga Lahi na’e hili pe hono fakata’e’aonga’i ‘a hono fakahalaia’i ‘o ‘Eiki Nopele Lasike, na’e ‘i ai leva ‘ene totonu ki he founga ‘e malava, ke toe fakafoki kiate ia ‘a e ngaahi me’a na’e mole koe’uhi ko e tu’utu’uni faka-Fakamaau’anga ke fakahalaia’i ia.
Ka na’e fakaha ‘e he Fakamaau’anga Lahi ‘i he hili ‘a e tali ‘a e tangi ‘a ‘Eiki Nopele Lasike na’e ‘ikai malava ke toe fakafoki ia ki hono ngaahi tu’unga ‘i he Fale Alea ka na’e ‘i ai ‘ene totonu ki he ngaahi vahenga mo e ngaahi monu’ia felave’i pea mo e ngaahi lakanga koia ‘a ia na’e to’o meiate ia.
Na’e hanga leva ‘e he Fakamaau’anga Lahi ‘o foaki ‘a e tu’utu’uni fakaha na’e kole ‘e ‘Eiki Nopele Lasike, pea na’e tu’utu’uni ‘o fakaha ‘oku ‘i ai ‘a e totonu ‘a ‘Eiki Nopele Lasike ke ne ma’u mei he Kalauni ‘a ‘ene ngaahi vahenga na’a ne mei ma’u ‘i he lakanga ko e Sea ‘o e Fale Alea ki he vaha’a taimi ‘aho 9 ‘o Siulai 2012 ki he ‘aho 24 ‘o Novema 2014 ko e $223,385.00.
Ko e lahi ‘o e pa’anga ko’eni na’e ‘osi tali pe ia ‘e he Kalauni ‘oku tonu pea ‘oku totonu ke totongi kia ‘Eiki Nopele Lasike, pea na’e ‘osi fai ‘a e feinga ke felotoi ke totongi kia ‘Eiki Nopele Lasike kae’oua fai ha hopo, ka na’e ‘ikai te ne tali, pea ne fai leva ‘ene faka’ilo ‘i he Fakamaau’anga.
Na’e toe kole foki ‘a ‘Eiki Nopele Lasike ke tanaki atu ‘a e totongi tupu (interest) kihe ngaahi vahenga na’e tu’utu’uni ka na’e ‘ikai ke tali ‘e he Fakamaau’anga Lahi ke foaki ha totongi tupu. Na’e fakaha ‘e he Fakamaau’anga “ko e tu’utu’uni ke fakaha (declaration) ‘oku ‘ikai ke fakamalohi pea ‘oku ‘ikai te ne hoko ko ha tu’utu’uni fakaFakamaau’anga ‘a ia kuopau ke fiema’u totongi ‘i he Tu’utu’uni 30 Fekau 2(1) ‘o e Ngaahi Tu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga Lahi, pea na’e ‘ikai ke fakaha ange ha ngaahi ‘uhinga lelei ke foaki ha totongi tupu”.
Felave’i pea mo e ngaahi totongi ki he ngaahi fakamole faka-Fakamaau’anga na’e tu’utu’uni ‘e he Fakamaau’anga ke tuku kihe ongo fa’ahi kena felotoi ki ai, pea kapau ‘e ‘ikai ha felotoi, pea faka’ataa ke na fokotu’u faka-malanga tohi ki he Fakamaau’anga ‘i loto ‘i he ‘aho ‘e 21 pe ko e ha ‘a e tu’utu’uni totonu ke fai fekau’aki mo e ngaahi fakamole faka-Fakamaau’anga.
‘Oku ‘ataa ki he taha ‘a e ongo fa’ahi ke ne fakahu ha tangi kihe Fakamaau’anga kimu’a ‘a e ‘aho 16 ‘o Ma’asi 2017.
———- NGATAʻANGA ‘O E FAKAʻATᾹ ———-
Ki ha toe fakamatala, kātaki ‘o fetuʻutaki kia:
‘Aminiasi Kefu,
‘Ateni Seniale Leʻoleʻo mo e Talekita ki he Ngaahi Talatalaaki Hia ‘a e Puleʻanga,
‘Ofisi ‘o e ‘Ateni Seniale
Fika Telefoni ‘o e ‘Ofisi: (676) 24055/24007 / Laine Hangatonu: (676) 25347 / Fika telefoni toʻotoʻo: 7715314
‘Imeili: dpp@crownlaw.gov.to