31 ‘o Ma’asi, 2022 Kuo loto ‘a e Pule’angá ke fakafaingamalie’i ha TOP$22 miliona ke tokoni’i fakapa’anga’aki e ngaahi pisinisi, ngaahi pisinisi te’eki lesisita mo e kakai e fonua, ‘oku nau faingata’a’ia he taimi fakataputapui ko eni ‘o e Koviti-19, ko e me’a ia ‘a e ‘Eiki Palēmia, Hon. Hu’akavameiliku, lolotonga ha fakataha mo e kau faiongoongo he Pulelulu 30 ‘o Ma’asi, 2022.
Na’e me’a ‘a Hon. Hu’akavameiliku, na’e tali ‘e he Kapineti ‘aneafi, ke vahe’i e pa’anga ko eni ke fakahoko’aki e tokoni, pea ‘e fakafou atu e ngaahi tokoni ko ia mei he ngaahi Potungaue mo e Va’a ‘a e Pule’anga ‘oku nau felave’i mo ia pehē ki he ngaahi ‘Ofisi Fakavāhenga.
Ako
Kuo tali ‘e he Kapineti ke totongi ‘e he Pule’anga ‘a e totongi ako ki he teemi ‘uluaki, kotoa ‘a e fanauako Foomu 7 ‘o Tonga ni, ‘o a’u ki lalo ki he ngaahi lautohi ‘a e ngaahi siasi mo e ako taautaha ‘oku totongiako.
‘Oku ofi ki he TOP$1.5 miliona ‘a e tokoni, kā ‘e tatali e Pule’anga ki hono fakama’opo’opo mei he ngaahi ako’anga kotoa tatau pe ako Pule’anga, ako’anga ngaahi siasi, mo e ako’anga taautaha, ‘a e tokolahi ‘oku lesisita ke hū ki he ako’anga takitaha. ‘Oku kehe ‘a e tokoni ko eni mei he tokoni $700 ki he fo’i’ulu ‘oku tukuatu fakata’u ki he ngaahi ako’anga ‘a e Siasi mo e Ako’anga taautaha.
“Ko e tokoni ko ia ia, ‘oku tokoni’i e ngaahi ako’anga kitu’a mei he Pule’anga, ki hono fakalelei’i e vahenga ‘o e kau faiako neongo ko e konga lahi e ngaahi ‘apiako ni ‘oku te’eki ke fai ha ako tupu mei he fakataputapui,” ko e me’a ia ‘a Hon. Hu’akavameiliku.
‘Oku hokohoko atu pe ‘a hono vakai’i ‘e he Pule’angá ‘a e polokalama ako mei ‘api ‘oku fakalele ‘e he Potungāue Ako mo Ako Ngaue mo mahino pe ‘a e tu’unga fakangatangata ‘oku ‘i ai he lolotonga ni, he ko e letio pe mo televisone ‘oku ngaue’aki.
‘I he’ene pehē, kuo loto ai ‘a e Pule’anga ke tukuatu ha tokoni ofi he T$1 miliona ke fakapa’anga’aki e tokoni fe’unga mo e TOP$500 ki he tokotaha ke fakatau’aki ha komipiuta laptop ma’a e fanauako Form 6 mo e 7, tautefito kia kinautolu ‘oku ‘ikai ha’anau laptop ke fakahoko’aki e ako mei ‘api.
‘E tatali ‘a e Pule’anga ke maau ‘a hano fakama’opo’opo ‘o e fanauako kuo nau lesisita ke hū ki he ngaahi kalasi ko eni ‘i he faka’osinga ‘o ‘Epeleli.
“’Oku ‘i ai pe founga ‘e ngāue’aki ‘e he Potungaue Ako pea ‘oku faka’amu ‘a e Pule’anga ‘e tokoni eni ki he ako ‘a e fanau, tautefito ki he teuteu ‘a e ngaahi kalasi sivi pea ‘e malava ke nau ngaue’aki ‘i he hokohoko atu ‘enau ako ki he ngaahi kalasi ma’olunga ange, hili ‘a e kolisi,” ko e me’a ia ‘a Hon Hu’akavameiliku.
Kau toulekeleka
Na’e fakapapau’i mei he Minisitā Pa’anga, Hon. Tatafu Moeaki ‘e totongi atu ‘e he Pule’anga ha T$200 makehe ki he kau toulekeleka mo e kau faingata’a’ia ‘o fakafou he Sino’i Pa’anga Malolo Fakafonua, pea ‘e totongi fakakongokonga ‘o tukuatu e ‘uluaki TOP$100 ‘i he konga kimu’a ‘o ‘Epeleli pea ko e T$100 hono hoko ‘i he konga kimu’a ‘o Sune, ‘a ia ko e fakalahi ia ki he vahe angamaheni.
‘Oku fe’unga fakakatoa e tokoni ko eni mo e $1.3 miliona.
Kuo tukuatu mo e tokoni hono ua ki he ngaahi ‘ofisi fakavahenga ‘o fe’unga mo e $0.4 miliona ‘i he fakakaukau ‘e leleiange ‘a e fengaue’aki ‘a e ngaahi ‘ofisi fakavahenga mo kinautolu ‘oku laveangofua mo fu’u fiema’u tokoni vivili ‘i he komiuniti.
Mo’ua ‘Uhila
Koe’uhí ko e hikihiki tō e totongi ‘o e lolo, pea te ne uesia ‘a e totongi ‘uhila mei he Kautaha ‘Uhila ‘a Tonga, ‘e fua ‘e he Pule’anga ‘a e fakamole ‘o totongi ‘a e seniti ‘e 6.9 na’e palani ke hiki’aki e totongi ‘uhila he mahina ko ‘Epeleli ki Sune, ki he kotoa ‘o e kau ma’u ‘uhila, kau ai e ngaahi pisinisi, pea ‘e toe fakalahi ‘aki ‘a e seniti ‘e 11 ki he kau ma’u ‘uhila ‘oku ngata ‘enau ‘uhila ‘oku ngaue’aki ki he kilouate ‘e 150 ki lalo ‘a ia ko e hiki hake ia mei he kilouate ‘e 100 na’e ngaue’aki kimu’a, ‘o fakafuofua ki he $1.7 miliona ‘a e tokoni ko ia.
“’Oku ‘uhinga eni, ‘e ‘ikai hiki e totongi ‘uhila he mahina ‘e tolu ka hoko ki he kau ma’u ‘uhila, he’e fua ‘e he Pule’anga ‘a e fakamole ki he hiki, pea fakafuofua ki he ngaahi famili ‘e 4,000 te nau monu’ia he tokoni seniti ‘e 11 ki he ngaue’aki e ma’u’anga ‘uhila ‘o si’i hifo he kilouate ‘e 150” ko e fakamahino ia ‘a e Minisitā Pa’anga.
Ko e tanaki atu eni ki he tokoni $100 na’e totongi ki he mo’ua ‘uhila ‘a e kau ma’u ‘uhila, he mahina ‘e ua kuohili.
Ngaahi Pisinisi
Na’e me’a ‘a e ‘Eiki Minisitā Pa’anga, Hon. Tatafu Moeaki ko e tokoni kuo faka’atā ‘e he Pule’anga ke tokoni’i ‘a e ngaahi pisinisi mo e ngaahi pisinisi te’eki lesisita, ko e to’o pe mei he Patiseti lolotonga, ke tokoni ki he taimi faingata’a ‘o e Koviti-19.
Kuo vahe’i ai ‘e he Pule’anga ha $2 miliona ki he Potungaue Fefakatau’aki mo e Fakalakalaka Faka’ikonomika ke tokoni’i ‘a e ngaahi pisinisi ki he ngaahi naunau tokoni ki he tauhi ‘o e mo’uilelei mo e malu ’a e kau ngaue. ‘Oku toe tanaki atu mo e $2.2 miliona ke tokoni’i e vāhenga ‘o e kau ngaue tu’uma’u he ngaahi pisinisi kuo ‘ikai ke nau lava ‘o totongi ‘enau kau ngaue he taimi fakataputapui ko eni ‘o e Koviti-19.
Kuo vahe’i mo ha $0.5 miliona ki he ngaahi pisinisi te’eki lesisita, ‘a ia ‘e fakafou ia ‘i he Potungaue Takimamata, Potungaue Ngoue, Me’atokoni mo e Vao’akau pehe ki he Potungaue Toutai.
“’Oku mahino ki he Pule’anga ‘a e faingata’a mo e ngaahi pole ‘oku fehangahangai mo e tokotaha kotoa ‘i he lolotonga ni pea ‘oku ‘oatu pe tokoni ko eni ‘o fakatatau ki homau ivi fakapa’anga lolotonga,” ko e me’a ia ‘a Hon. Tatafu.
Polokalama Nō
Kuo vahe’i ‘e he Pule’anga mo ha TOP$11.5 miliona ke tukuatu ki he ngaahi sekitoa (ngoue, toutai, takimamata, pisinisi koloa fakamovetevete mo houliseila pehē ki he ngaahi pisinisi lalahi) ke nō mei ai e ngaahi pisinisi ‘oku nau fiema’u ‘i ha totongi tupu matu’aki faka’atu’i mo’oni ko e peseti ‘e taha (1%), he ta’u ‘e nima ke tokoni ki he fakaakeake ‘o e ngaahi pisinisi mo e ngaahi sekitoa ko eni.
Ko e tokoni ko eni ‘oku fakafou ia mei he Pangike Fakalakalaka ‘a Tonga.
Toloi e fakamatala mo e totongi tukuhau
Kuo tali ‘e he Pule’anga ke toloi ‘a e fakamatala tukuhau na’e totonu ke ngata ki Ma’asi, 2022, ke toki fakahu mai ‘o ngata ki he ‘aho 30 ‘o Me, 2022, ke tukuange ha faingamalie ‘o e ngaahi pisinisi, neongo ‘oku mahino ‘e holo’aki e $6 miliona ‘a e tanaki pa’anga hūmai na’e taketi ki ai ki he ta’u fakapa’anga lolotonga.
Kuo to’o foki ‘e he Pule’anga mo e tukuhau ‘oku ofi he $14 miliona, ko e tokoni ki he ngaahi ‘ofa me’atokoni, naunau langa mo e koloa tokoni kihe ngaahi fakaakeake mei he faingata’a kuo tau tofanga ai.
Mei he Potungāue Mo’ui
Na’e fakamahino ‘e he Minisitā Mo’ui, Hon Dr Saia Piukala, ko e ‘aho ‘e fā kuohili na’e faka’avalisi ki he toko 200 tupu na’e ma’u e vailasi Koviti-19, pea ‘oku ngaue hokohoko pe ‘a e kau ngaue ‘a e Potungaue Mo’ui ‘i he’enau ngaahi ngaue fakatotolo tokamu’a ‘oku fakahoko ‘i Tongatapu, Vava’u mo e feitu’u ‘oku tauhi ai ‘a e ni’ihi ‘oku kolonitini ‘i Ha’apai.
Ko kinautolu ‘oku nau ngaue’aki ‘a e ngaahi kiliniki kehekehe Falemahaki Vaiola ‘i Tongatapu mo Vava’u, ‘e ‘atā ke nau ngāue’aki ‘a e ngaahi sevesi ko eni ‘i he uike kaha’u, ka e muimui pe he ngaahi tu’utu’uni ‘a e Potungāue Mo’ui.
‘Oku fakafuofua ke toki tau mai ‘i he uike ua ‘o ‘Epeleli ‘a e huhu malu’i ki he fanau ta’u 5 ki he ta’u 11 mei Nu’usila, pea toki kamata ‘a e polokalama huhumalu’i ko ia.
Ko e toko 279 ‘a e kau puke fo’ou he vailasi Koviti-19 he houa ‘e 24 kuohili, toko 3249 ‘oku nau kei puke pea toko 3160 kuo nau sai.
Fefōlau’aki mo e fefōnonga’aki
Na’e me’a ‘a e Tokoni Palēmia, Hon Poasi Tei, ‘oku kei vakai’i mo siofi e ngaahi fefolau’aki he vaha’a mo Vava’u, ‘Eua mo e Ongo Niua, tautefito ki he fiema’u ke uta atu e koloa me’atokoni mo e ngaahi koloa ‘oku fu’u fiema’u.
Na’a ne fakamahino ‘e ‘atā pe ‘alu ki ‘uta fakahoko e palau mo e utu pehē ki he keli ma’ala he ko e taimi tōta’u eni, kau ki ai mo e toutai ke ma’ume’atokoni e famili, ka ke fakafuofua pe tokolahi mo muimui ki he ngaahi tu’utu’uni ‘a e Potungāue Mo’ui.
Taimi ‘atā ke fakaava e ngaahi falekoloa
Na’e me’a ‘a Hon. Hu’akavameiliku kuo tali ‘e he Kapineti ke faka’atā ‘a e ‘aho ‘e tolu ki he kakai e fonua ke fakakakato e ngaahi fiema’u ki ‘api lolotonga e taimi fakataputapui ‘o kamata he Tokonaki, ‘Epeleli 2, Tusite ‘aho 5 mo e Tu’apulelu ‘aho 7.
“Kuo tali ‘e he Kapineti, ke kamata ‘i he Tokonaki ko eni, Tusite mo e Tu’apulelulu kaha’u, ‘a e faka’atā ke fakahoko ai e fakatau mo e ngaahi fiema’u ki he ngaahi pisinisi fiema’u vivili ‘e faka’atā. ‘E ‘atā ai ki he ngaahi ngaue’anga ko eni ke teuteu ‘enau ngaahi koloa he ‘aho ‘e taha kimu’a pea faka’ata ki he kakai e fonua,” ko e fakama’ala’ala ia ‘a Hon Hu’akavameiliku.
NGATA’ANGA
Tuku atu mei he: ‘Ofisi ‘o e Palēmia, Pule’anga Tonga, Nuku’alofa, Tonga.Tu’asila:Taufa’ahau Road, P.O. Box 62.Tel: (676) 7401351 Fax: (676) 23 888; Ngaahi Faka’eke’eke- Email: pressroom@pmo.gov.to Uepisaiti: www.pmo.gov.to