18 Ma’asi, 2022 ’E foki ‘a Tongatapu mo Vava’u ki he Fakataputapui kakato ‘o kamata he 5 hengihengi, ‘aho Sapate 20 ‘o Ma’asi ‘i ha uike ‘e taha kae feinga’i ke lava mapule’i mo holoki ‘a e fika ‘o e mafola ‘a e vailasi Koviti-19, ko e me’a ia ‘a e ‘Eiki Palēmia, Hon. Hu’akavameiliku ‘i ha konifelenisi mo e kau faiongoongo na’e fakafou he fetu’utaki ‘initaneti he ‘aho ni.
Ko e taimi fo’ou ‘e kamata ai ‘a e fakataputapui fo’ou ni ‘e lele ‘o ngata mei he 5 hengihengi Tokonaki, Ma’asi 26, mo e taimi ngofua ki he fefononga’aki mei he 8 efiafi ki he 8 pongipongi.
Na’e me’a ‘a Hon Hu’akavameiliku ‘o fakamahino ‘e tapuni kotoa ‘a e ngaahi pisinisi lalahi mo fakamovetevete, ngaahi pangikē, pausa, falemā mo e ako’anga he vaha’a taimi ko eni ‘oku taumu’a ki ai ‘a e fakataputapui.
‘E ‘atā pe ki he kakai e fonua ke nau fefōnonga’aki ‘i Vava’u mo Tongatapu kapau ko e ngaue’aki ‘a e ngaahi fale fakatau’anga fakafaito’o(pharmacy), ō ki ‘uta mo tahi ki ha fiema’u pe ‘a e famili ki he ma’ume’atokoni. ‘E toki ‘atā ke fai e fefononga’aki ki he ngahai feitu’u faka’atā ko eni ‘o kamata he 8 pongipongi ki he 8 efiafi he vaha’a taimi fakataputapui fo’ou ko eni.
‘E tapuni mo e ngaahi ngaue’anga ‘a e Pule’anga tukukehe ‘a e ngaahi ngaue’anga pau ke ngaue he taimi ko eni ka ‘oku ‘i he Pule ‘o e Potungaue ko ia mo e Komisoni ki he Kau Ngaue Fakapule’anga ke faka’atā ‘a e ni’ihi ko ia ke ngaue.
Na’e me’a ‘a Hon Hu’akavameiliku ‘o fakahā na’e loto ‘a e Kapineti ke tau foki mei he lanu moli ki he kulokula ‘i ha fale’i mei he Potungaue Mo’ui, hili’a e mahino ‘oku kaka ki ‘olunga ‘a e fika ‘o kinautolu ‘oku mo’ua he vailasi koviti ‘i Tongatapu ni mo Vava’u.
Ko e toko 2,788 fakakatoa kuo nau puke talu mei Fepueli 1, 2022. Ko e toko 2,698 ‘i Tongatapu pea toko 89 ‘i Vava’u.
Ko e toko 258 fo’ou na’a nau puke fo’ou he koviti he houa ‘e 24 kuo maliu atu, toko 964 ai kuo nau sai pea toko 1,819 ‘oku nau kei mo’ua he koviti ‘i he ngaahi feitu’u kehekehe kau ai ‘a e Senita ke fakamavahe’i ki ai ‘a e kau fokoutua he koviti pehe ki he feitu’u ‘oku tauhi ai ‘a e kau folau mei tu’apule’anga.
Ko e tu’unga ‘o e huhu malu’i kuo a’u ki he peseti ‘e 98 ‘a e huhu malu’i ‘uluaki, peseti ‘e 90 ‘a e huhu hoani pea peseti ‘e 47 ‘a e huhu fakalahi pe tokoni.
Na’e fakamahino ‘e Hon. Hu’akavameiliku ko e fai tu’utu’uni ‘a e Kapineti ke ngaue’aki ‘a e fakataputapui ko eni ke fakatuai’I ‘a e mafola ‘a e vailasi pea ke ‘oange ha faingamalie ‘o e Potungaue Mo’ui ke nau fakahoko ai ‘enau ngaahi ngaue ki hono muimui’i e kakai ‘oku fai e feohi vaofi mo kinautolu ‘oku ma’u pea mo siofi ‘a e ngaahi ‘elia ke fai ki ai ha tokanga ke fakamalohi’iange.
“Ko e hikihikitō ‘a e fika ‘o kinautolu ‘oku ma’u, na’e fai ai e fakakaukau ke liliu ‘a e tu’unga lolotonga ki he fakataputapui ko eni,” ko e me’a ia ‘a Hon Hu’akavameiliku.
“‘Oku totonu ke tokoni ‘a e fakataputapui ko eni ki hono fakatuai’i ‘a e mafola ‘a e vailasi pea mo holoki ‘a e fe’amokaki fakakaungaue he ngaahi senita mo’uilelei.”
Fakamuimuitaha mei he Potungāue Mo’ui
Na’e me’a ‘a e Minisitā Mo’ui, Dr. Saia Piukala neongo ‘a e hikihiki tō faka’aho ‘a e fika ‘o kinautolu ‘oku mo’ua he koviti ki ‘olunga, ka ‘oku kei hokohoko atu ‘a e ngaue ‘a e Potungaue ki hono siofi mo sivi ‘a e ni’ihi he fonua tatau pe ‘i Tongatapu mo Vava’u.
Na’e fakahā ‘e he Potungaue Mo’ui, na’e ‘i ai ‘a e pekia ‘e tolu, ka ‘oku kei ngaue ‘a e Potungaue ki ai ke fakapapau’i e ngaahi fakamatala ke fakapapau’i’aki ‘a e ‘uhinga ‘o e pekia ‘o fakatatau ki he fakatu’utu’unga ‘oku ngaue’aki Fakafeitu’u mo e Kautaha Mo’ui ‘a Mamani ki he Koviti-19.
Na’e me’a ‘a e Minisitā Mo’ui kuo a’u ki he toko 134 ‘a e kau ngaue mei he Potungāue Mo’ui kuo nau mo’ua he vailasi koviti 19 mo nofo pe ‘i ‘api he tu’utu’uni ko e feohi vaofi mo ha taha kuo ne ma’u e vailasi.
‘Oku kau mai he kau folau mei muli ‘oku nau lolotonga kolonitini ha kau tokoni ki he Potungaue, ko e ni’ihi ‘o e kau ngaue na’a nau ‘i Fisi pe mo Nu’usila, te nau tokoni ‘i he taimi te nau ‘ata mai ai mei he kolonitini.
‘E kei hokohoko atu pe ‘a e tokanga’i fakauike ‘o e vailasi ni ke makatu’unga mei ai ha ngaahi tu’utu’uni ke tau hoko ki ai he ngaahi uike ka hoko.
Ko e ivi faka kau ngaue ‘o e Potungaue na’e kau ia he ngaahi ‘uhinga ne siofi ai ke tau hiki hake ki he tu’unga taupotu ‘o e fakataputapui.
‘Oku fengaue’aki pe ‘a e Potungaue mo e ngaahi fale fakatau’anga faito’o (pharmacy) ‘i hono fakafaingamalie’i e ngaahi me’a sivi RAT ke ngaue’aki ka kuopau pe ke fakahoko fakatatau mo e fiema’u ‘a e Lao ki he Faito’o mo e Mo’uilelei.
Tokoni mo e ngofua
Na’e fakamahino ‘e he Tokoni Palēmia ‘e kei hokohoko atu pe ngaue mei he Uafu Kuini Salote ‘i Ma’ufanga ke tukuange ‘a e ngaahi uta tokoni na’e ‘omai mei muli, lolotonga ‘a e taimi fakataputapui ko eni.
‘E kei ngaue pe ‘Ofisi Tokangaekina Fakafonua Fakatu’upake (NEMO) mo e Potungaue Kasitomu mo e Pa’anga Hūmai ke fakapapau’i ‘e malava ‘a kinautolu ‘oku ‘i ai ha’anau uta ke nau lavaange ‘o ‘ave ‘a e ngaahi uta ko ia, lolotonga ‘a e taimi fakataputapui ko eni.
Ko e ngaahi koniteina tokoni fakakatoa ‘e 351 mei Fisi, Nu’usila, ‘Aositelēlia, ‘Amelika mo Ha’amoa ‘Amelika, kuo tukuange.
Na’e fakamahino ai ‘e Poasi ko e ngaahi ngofua faka’atā ‘o e ngaahi pisinisi ke nau ngaue kimu’a atu ka ‘oku kei lele he lolotonga ni, ‘e ta’ofi kotoa ia he taimi ko eni ‘o e fakataputapui kae ‘oualeva kuo tau mavahe mei ai pea tokitohi kole ke fakafo’ou.
Na’e kei kole pe ‘e he Pule’anga ‘a e tokoni ‘a e kau ‘ofisakolo mo e kau polisi fakakolo ke tokoni ki he Potungaue Polisi mo e Kau Tau ‘a ‘Ene ‘Afio, ki hono tauhi ‘o e maau he taimi fakataputapui.
‘Otu Motu ki tahi
Kuo kamata he uike ni ‘a e folau ki he ‘otu motu tautefito ki he vaha’a ‘o Tongatapu ki Ha’apai mo ‘Eua, pea ‘e hokohoko atu he kaha’u ka kuopau pe ke fai pau ki he ngaahi tu’utu’uni ‘a e Potungāue Mo’ui.
Na’e fakahā ‘e he Tokoni Palēmia ko e M.V. Taka-i-Pomana ‘oku lolotonga ‘i Ha’apai he ‘aho ni pea ‘e toki foki mai he Monite.
NGATA’ANGA
Tuku atu mei he: ‘Ofisi ‘o e Palēmia, Pule’anga Tonga, Nuku’alofa, Tonga.Tu’asila:Taufa’ahau Road, P.O. Box 62.Tel: (676) 7401351 Fax: (676) 23 888; Ngaahi Faka’eke’eke- Email: pressroom@pmo.gov.to Uepisaiti: www.pmo.gov.to