29 ‘Aokosi 2016 Ko e me’a fakaava ‘e he Tama Pilinisi Kalauni ‘a e Ma’alali Faka’ali’ali Ngoue ‘a e Vahefonua Tongatapu ‘i he Mala’e Manamo’ui ‘i ‘Atele ‘i he Falaite, 26 ‘Aokosi 2016;
“‘Oku ou tuku ‘a e fakafeta’i ki he ‘Otua Mafimafí ‘i he’ene tauhi kitautolu ‘o tau toe a’usia mai ki he ‘aho ni, ‘i he faka’ali’ali ngoue ‘o e Vahe Fonua Tongatapú ní.
Kuo lava ‘a e ‘a’ahi ki he Ongo Niuá mo Vava’u, Ha’apai pea mo ‘Eua, pea na’e fakafiefia ko e ‘uhingá ko e faingāmalie mo e tokolahi hotau kāingá na’a nau kau ki he faka’ali’ali ngoue ‘o e ngaahi vahe fonuá takitaha.
Neongo na’e ‘I ai ‘a e ngaahi fakatamaki fakaenatula ‘i he lolotonga ‘o e ta’ú, ka na’e hā mahino mai ‘oku mahu pē mo malu ‘a e tu’unga ‘oku ‘I ai ‘a e me’atokoní mo e ma’u’anga mo’ui hotau kakaí kae pehë ki he ngaahi ngāue fakalakalaka ‘i he ngaahi fonuá, ‘oku fakahoko ‘i he ngaahi fonua takitaha.
Ko ia ‘oku mahu’inga ke tau ‘ave pē ‘a e tokangá mo e tokoní ke toe fakalakaange ‘a e ngaahi ‘ilo mo e fekumi ‘i he sekitoa ‘o e ngoué mo e toutaí mo e ngaahi ngäue’angá, ‘a ia ko e tefito’i ma’u’anga mo’ui mo e hala ki he langa fakalakalaka ‘o e fonuá.
Fakatokanga’i ‘a e hoko atu ‘a e ngāue vāofi ‘a e Potungāue Ngöué mo e Toutaí mo e ngaahi kautaha feitu’u fakamamani lahí ke fakahoko ha ngaahi polokalama ako fekumi, pea ke toe vāofi ange ‘a e fengāue’aki mo e ngaahi kupu fekau’aki ‘a e Pule’angá kae pehë ki he ngaahi pisinisi taautahá ‘i he taumu’a ke lava ke fakahoko ‘a e ngāue fakataha ki he ngaahi polé, pole ‘o e feliliuaki ‘o e ‘eá, ‘i he ngōué pea pehë ki he langa fakalakalaka ‘o e fonuá.
Mou fakatokanga’i kuo a’utaki mai ha tokoni ‘i he pulopula ki he ngöué, ‘a ia ki hono matu’uaki ange ‘a e fakatamaki fakaenatulá. ‘Oku mahu’inga ‘a e tokoni ko ‘ení ‘i he fiema’u ke malu ‘a e ma’u’anga me’atokoni leleí pea pehë ki he ma’u’anga mo’uí.
Ko ia ‘oku ‘i ai ‘a e ‘amanaki ki ha ngaahi fua ‘e toe leleiange ‘i he kaha’ú. ‘Oku ‘i ai foki mo e tokoni fakatekinikale ‘i he Va’a Tokoni ki Muli ‘a e Pule’anga ‘o Tailení (Thailand) ‘i he ngaahi polokalama ako ‘i he ngoue mo e takimamatá, kae tautefito ki he founga ngoue fakaonopooni fakapotopoto, fakatatau ki he sīpinga ngoue self-sufficiency, ko e maa’imoa ola ‘o e Tu’i ‘o e fonua Taileni ‘i he ngaahi ta’u ‘o e fitungofulu.
Ko e polokalama tokoni ko ‘ení ko e ‘uluaki sīpinga ngoue ma’a Tonga. ‘Oku ‘i ai ‘ a e ‘amanaki ngāue vāofi ki ai mo e Potungāue Ngōué pea ‘e lava ke hoko atu ‘i ha langa ha sëniti ako ki he fakalakalaka fakangoué ‘i he kaha’ú.
‘Oku ‘i ai ‘a e fakamālō ki he Minisitā ‘o e Ngoué, Me’atokoni, Toutai mo e Vaotā mo ‘ene kau ngaué kae pehë ki he ngaahi kupu fekau’aki ‘o e Pule’angá ‘ikai ngalo kimoutolu, koe’uhï ko e ngāue kotoa ke fakahoko ‘a e ngaahi Faka’ali’ali Ngoué, Toutai mo e Ngāue Fakamea’a ‘a e vahe fonua takitaha, ‘i he taumu’a ke fevahevahe’aki ‘a e ‘iló pea ke a’usia ‘a e ngaahi ola tokoni ki he fakalakalaka ‘oku tu’uloá.
‘Oatu ‘eku talamonuu ke mou ma’u ha faka’ali’ali ngoue fiefia.
‘Ofa Atu”
Tukuatu mei he: Potungaue Fakamatala ‘Ea, Ma’u’anga Ivi, Ma’u’anga Fakamatala, Tokangaekina e Fakatamaki Fakaenatula, ‘Atakai, Feliuliuaki ‘a e ‘Ea pea mo e Fetu’utaki