08 ‘o ‘Akosi, 2019 Ko e mata’i koloa eni ‘oku monü’ia ai ‘a e Tongá, ‘i he ‘amanaki ke toe ‘a’ahi mai ki Tonga ni ‘a e timi tafa mafu ko e Open Heart International 2019 ‘a ia ko hono tu’o ono eni ‘enau ‘a’ahi mai ki Nuku’alofá ni talu mei he 2009.
Ko e fakahä ‘eni ‘e he Toketä Pule ‘o e Falemahaki Vaiolá, Toketä Lisiate ‘Ulufonua ‘i ha fakataha makehe mo e kau faiongoongó ‘i he pongipongi ‘aneafi.
‘I he’ene fakamatalá ‘oku ‘amanaki ke tu’uta mai e timi tafa mafu ‘i he ‘aho 3 ‘o Sepitemá pea ‘oku teuteu lahi ki ai ‘a e kau ngäue kotoa pë ‘a e Falemahaki Vaiolá ki hono talitali lelei kinautolu.
“Ko e teuteu ko eni ‘oku mau fai ‘i Vaiolá ni ki hono talitali ‘o e timi Open Heart International, ko hono toe hiki hake e tu’unga ngäue ‘a e ngaahi va’a kehekehe mo e ngaahi kupu fekau’aki ‘o Vaiolá ni, hāngē ko hono tokanga’i ‘o kinautolu ‘oku fokoutuá, pēhē ki he ngaahi tapa kehekehe pë ki he ma’a ‘o e ngaahi feitu’ú, ngaahi me’angäué ‘i he tafa’aki ki he totó, mo e faka’atá.”
Ko e timi tafa mafu ko ení ‘oku ‘iloa pē ia ‘i ‘Aositēlēlia pea ‘oku nau fengäue’aki mo e Siasi ‘Aho Fitu ‘i Senëˊ ‘a ia na’e kamata mei ai e ngäue ko ení.
“Ko e ngaahi ngäue ko eni ki he tafa mafú ‘oku ‘ikai lava ‘o fakahoko ‘i Tongá ni pea ‘oku mau fiefia lahi ai he ‘oku ‘omi ki Tongá ni. Pea ko e fo’i uike ‘e tolu ‘a ‘enau ‘i heni, ‘a ia ko e uike ‘uluakí ‘oku kamata’aki ia ‘a e polokalama ako ki hono teuteu’i ‘o e kau ngäué ki he fengäue’aki ko eni mo e Open Heart International pea toki fai ai pē ngaahi ngäue angamahení.”
‘Oku fakafuofua ko e toko 50 ‘a e tokolahi ‘o e timi tafa mafu tenau ‘a’ahi mai ki Tonga ni ‘a ia ‘oku nau omi mei he ngaahi feitu’u kehekehe pë ‘i ‘Aositēlēlia.
‘I he fakamatala ‘a e Toketā mataotao (Specialist) ‘i he Uooti ‘a e Fänau Iikí, Siaosi ‘Aho, ko e timi ko ení ‘oku meimei fakakakato mai ‘enautolu ia e ‘ū tapa kehekehe ‘o e ngäue ‘i falemahakí pea ‘oku nau ömai fakataha pë mo ‘enau ngaahi me’a ngäue mo e faito’o ke fakahoko ‘aki ‘enau ngäué ‘i Nuku’alofá ni.
“’Oku ‘ikai ko e tafa mafu pë ‘oku benefit mei ai ‘a e kau mahaki hení ka ‘e tokolahi e fa’ahinga ia ‘e fai e sio ki ai. ‘E ma’u heni ‘a e faka’uto’utá pea mo e ngaahi sivi ‘e fai ‘e he kau mataotao ‘oku nau fakahoko fatongia ki he ngaahi mahaki ki he mafú.”
“’I he’ene pēhē ko e fu’u ‘ofa lahi eni ia pea ko e koloa eni ia ‘oku monü’ia ai ‘a Tonga. ‘Oku ‘ikai ko ha me’a faingofua e vekeveke kenau ha’ú ka ‘oku fai eni ‘i he ‘ofa mo e mahino ‘oku ‘ikai ke lēvolo tatau e mamaní ‘i he ‘īnasi he ngaahi me’a ‘oku lelei ke tokanga’i ‘aki e kakai ‘oku fuesiá.”
Na’a ne fakamamafa’i foki mo Toketä ‘Ulufonua ‘a e mahu’inga ‘a e polokalamá ni he ‘oku ‘ikai ko ha me’a fakafalemahaki pë ka ko e polokalama fakafonua eni ‘oku lave ai ‘a e lahí mo e si’í pea ‘oku lahi ‘a hono ngaahi lelei ‘i he taimi ‘e ‘a’ahi mai ai ‘a e timi tafa mafu.
“’Oku lahi ‘aupito ‘a e ngaahi lelei ‘e ma’u mei he polokalama ko ení pea ‘oku mau hounga’ia ai, he ‘e vahevahe mai ‘a e ‘iló, potó mo e taukei ngäué pehē ki he ngaahi faingamälie fakapa’anga. ‘Ikai ngata ai ko e ngaahi me’a ngäue tenau ngäue’aki ki he’enau ngäué ‘e tuku e konga lahi ia heni ka nau toki foki atu.”
Ka ‘i he fakamatala ‘a e Toketä ‘i he Uooti ‘a e Kakai Lalahí (Medical Ward) Toketä Lautoa Po’ese, ‘oku fakafuofua ko e toko 150 tenau lava ‘o sio ki he timí. ‘I he toko 150 ko ení ‘oku ‘i ai e fa’ahinga ai meimei ko e toko 15 ki he 20 ‘e fiema’u ke tafa kinautolu.
“’A ia temau fiema’u heni ‘a e expert pë ko e opinion ko eni ‘a e kau toketä mei he timi ‘oku nau lava maí pë ko hai ‘oku fu’u fiema’u ke tafá, ko hai ‘oku sai pe ia ke toloi atu ki he taimi hokó ka e fai’aki pë ‘a e faito’o fakamedical pë ko e folo fo’i’akau.”
“’Oku ‘i ai pë ‘a e kau mahaki ne mau ‘osi fili ‘emautolu kenau kau ki he sio ki he polokalama tafa mafu koení, ka ‘oku mau fiu feinga atu mautolu ki he ngaahi fika telefoni na’e tuku maí kenau ömai. Ne ‘osi fakamatala pē ka kinautolu, he ko e tu’o fiha eni e feinga atu kenau si’i kau mai na’a faifai kuo foki e timi ia pea nau toki ‘asi mai nautolu, ‘oku ‘ikai kemau lava ‘emautolu ‘o fai ha tafa heni.”
Na’á ne toe fakahä foki ‘oku ‘i ai e fengäue’aki (partnership) fo’ou ‘oku talanoa ki ai ‘a e timi ko ení pea mo e Falemahaki Vaiolá ke fakahoko ‘a e kalasi tafa fo’ou ‘i Tongá ni ‘oku ui ko e ‘Revascularization’ pé ko e ‘Coronary Artery Bypass Grafting (CAGB)’.
“Ko e toki fuofua taimi eni ke fakahoko ai ‘a e tafa ko ení ‘i Tongá ni. Ko e fo’i tanaki fo’ou mai ia ki he tafa nōmolo ko ia ‘o e mafú ka ‘oku ‘i ai pë ‘a e ngaahi criteria mo e condition ki he fa’ahinga ‘oku ‘osi fili ‘i he ta’u fangofulu tupu pë kuo nau ‘osi ömai ki falemahakí ni ‘o tokoto ai. ‘Oku makatu’unga eni mei he fanga ki’i sivi kia kinautolu pë ‘oku nau fit he ‘oku mahino pë foki e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘etau falemahakí ‘oku ‘ikai ketau ma’u ‘a e ngaahi me’a ngäue ‘o hangē ko ia ko hono ma’u ‘i muli.”
Taimi tatau pë na’e fakahä ‘e he Metuloni ‘a e Potungäue Mo’uí ‘Akesa Halatanu, ‘oku kau eni ha tu’unga ma’olunga ki he kau ngäue ‘i Tongá ni ke hiki ki ha tu’unga ‘oku ma’olunga angé ‘o tatau mo e ngäue ko ia ‘oku fakahoko ‘i muli.
“Ko e fo’i ngäue lelei eni ‘oku lava ke hiki tu’unga ki ai ‘a e kau neesí pea mo e potungäue ‘o ‘ikai ngata aí ka ko e feitu’u kotoa pë ‘e ‘i ai ‘a e timi ko eni, ‘a ia ko falemahakí ni katoa kuo pau ke hiki kotoa mo ia ki he tu’unga leleí, ma’á pea mo maaú.”
Na’a nau fakamālō’ia foki ‘a e Air New Zealand ‘i he ngaahi fepoupouaki ki hono fakaa’u ta’etotongi mai ‘a e ngaahi uta ‘a e timi tafa mafú mei ‘Aositelia ki Tongá ni.
‘E foki atu ‘a e timí ni ki ‘Aositeleliá ‘i he ‘aho 21 ‘o Sepitema.
NGATA’ANGA
Tuku atu mei he: Potungaue Fakamatala ‘Ea, Ma’u’anga Ivi, Ma’u’anga Fakamatala, Tokangaekina Fakatamaki Fakaenatula, ‘Atakai, Feliuliuaki ‘o e ‘Ea mo e Fetu’utaki.