02 ‘Aokosi 2019 Tau fakafeta’i he afeitaulalo ‘a e ‘Otua Mafimafi ‘o ne fakalaolao ‘a natula mo fakafaingofua ke tau hū mai ki he vahe fonua ni pea faka’atā mo e taulanga.
Pea mo’oni ai ‘a e lau ‘a e Himi 461, ko ia ‘oku fai ‘a e pule ‘i natula, ko ia pē te ne fakaai mo fakafaingofua. Ngaue ‘a e ngaahi ‘aó, ‘o tali ‘ene angi, ko tahi ‘oku laolao pea tālolo ‘a e matangi.
Kou fiefia ‘oku lelei pē ‘a e kau tauhi fonua ‘o ‘Eua ni, Hama, Hafoka, Taka-‘i-Houma, Manumu’a mo Tafakula.
Ko ‘eku fehu’i kia nautolu he ‘aho ni, pe ko hai koaa ‘oku nau tauhi ki aí? Ko Sihova pe ko Nāfanua? ‘Alu eni ke senituli ua e lotú mo ‘enau kei tauhi tēvolo pē. He ‘oku ‘ikai ko e taulangá pē ‘oku ‘i ai hono anga, toe ‘i ai mo e anga honau mala’e vakapuná. Puna vakapuna ‘a māmaní ki he matangí, ko ‘Eua puna fakatafa’aki pe ia hangē ha paká ‘a e tō ‘a e vakapuná.
Ka tau foki mai ki he’etau faka’ali’ali ngoue, toutai, folau ‘eve’eva mo e ngaahi ngāue’anga ki he 2019.
‘Oku fe’unga pē ‘a e lea tonga motu’a ko ia ko e to’u kai mo hono lohu kete manatu’i ‘a e founga lelei taha ke matu’uaki e feliuliuaki e ‘eá.
‘A ia ‘oku ‘uhinga ia tau toe vakavakai ‘i he fakakaukau mo e founga ngāué, ‘o a’u pē ki he tu’unga ‘e fiema’u ketau mavahe ai mei he ngaahi founga ‘oku tau angamaheni ki ai.
‘Oku monū’ia ‘a ‘Eua ‘oku ofi pē ‘a e vahefonua ni ki Tongatapu. Ko ia ‘oku totonu ke faka’aonga’i e tu’unga ko ia ke toe lahi ange hono tō ‘o e ngaahi fua ‘oku lelei taha ki he māketi, tatau pē ‘i he fakalotofonua pea mo e uta atu ki muli.
Kapau te tau tō ‘a e ngoue pea ‘oku totonu ketau taumu’a, ke toe hiki hake ‘a e mahu’inga ‘o e fua ‘o ‘etau ngoué.
Kou ‘ilo’i ‘oku fiema’u he māketí ke tō mo e ngaahi ‘o e kava, ‘i he fa’ahinga founga pau. Ko ia kuo fakalaka ai ‘a ‘Eua ‘i Vava’u ‘i he tō ‘o e kavá, koe‘uhi ‘oku fakatokanga’i ‘oku ngāue ‘a ‘Eua ia fakatatau ki he fiema’u ‘a e māketi.
Ko e ngaahi founga eni ‘oku totonu ke poupou’i, ke vakai ‘a e fiema’u ‘a e maketi Tongatapu pea tō leva ‘a e fua ko iá. Tau ngāue lelei ’aki ‘a e ‘ilo ko ia ki he fiema’u ‘a e māketí. Lahi ‘a e ngaahi fu’u faingamālie ke tō e ngoue ki he māketi fakakomesiale ‘a ia ‘oku tu’u kimu’a ai ‘a e fakapa’anga. Pea ‘e a’u pē ki ha taimi kuo tau ongosia ‘i he tō ‘o e fua tatau pē ‘i hotau fonua.
Ko e founga totonu ke fakasi’isi’i ai ‘a e nunu’a ‘o e feliuliuaki ‘o e ‘ea, ketau tō ‘a e ngaahi pulopula ‘oku fa’ahinga kehekehe pea toe tō fo’ou e niú ke fetongi’aki ‘a e niu kuo motu’a. Ke ngaue’aki ‘a e tō fetongitongi ‘a e ngaahi fua kehekehe, kau ki ai ‘a e kava mo e hiapo, pea tō mo e ngaahi fua ‘oku lava ke ma’u ai ‘a e pa’anga.
Tō ke lahi ‘a e ngaahi fua fo’ou, ‘a ia ‘e lava ke mo’ui pē ‘i he feliuliuaki, ‘i ha tu’unga mafana ‘o e ‘ea. Hangē pē ko ia ‘oku tau ‘ilo kotoa he ‘ikai ke toe tupu ‘o lahi ‘a e kelekele ‘o e fonuá, ka tau lava pē ‘o ngāue fakapotopoto’aki ‘a e me’a ‘oku tau ma’u.
Founga ‘e taha, ko e ngāue’aki ‘a e founga si’isi’i ai ‘a e fakamole mo lelei pē ki natula. ‘A e faama’i ko ia ‘a e fanga puaká ‘o ngāue’aki ki he fakalelei ‘o e kelekele. Ko e tō ‘o e vesitapolo ‘a ia ko e tō ‘o e ma’u’anga ivi, ke tokoni ki he holoki ‘o e fakamole ‘o e fakatau pa’anga muli pea pehē ki he fakatau atu ‘o e kasa.
Ke toe lahi ange ‘a e ngāue’aki ‘a e founga ngoue ‘oku ma’u’anga mo’ui hangē ko Taileni, ‘a ia ‘e lava pē ‘o ma’u e me’atokoni fakatupu mo’ui lelei ‘i he konga kelekele ‘oku ikai toe lahi ‘i he vaeua ‘o e ‘eka. ‘A ia ‘e lava hono palani lelei, ke tō ‘a e ‘akau fua mo e vesitapoló, fakataha pea mo e tauhi ‘o e fanga monumanu, tō e ngoue foha, pea mo e faama’i ‘o e ika, ‘i ha ki’i konga kelekele si’isi’i.
‘I ai ha ni’ihi na’a nau ma’u ‘a e faingamālie he polokalama ‘a’ahi ki Taileni, ke mamata tonu ki he founga ngoue ko eni. ‘Oku ou poupou atu, mou fetu’utaki pē ki he Potungāue Ngoué mo toki vakai’i mei ai ha ngaahi fakahinohino ki he fa’ahinga ngoue ko ‘ení. Pea ka ‘ikai pea mou toki ‘a’ahi ange pē ki Tongatapu ‘o mamata ai ki he ki’i faama ‘oku faka’ali’ali ai.
‘Eua, ‘oku mou ‘ilo lelei pē ‘e lava ke mou talitali heni ‘a e konifelenisi hono 97 ‘a e Siasi Uesiliana ‘i he ta’u kaha’ú. Kuo taimi leva ke tau palani mo tō ‘etau ngoue, ke lava ke tau fakalato ‘a e ngaahi fiema’u, ‘i he fua’I ’akau mo e vesitapolo, mo e kakano’i manu mo e toutai mo ha toe me’a tokoni ‘i heni pē.
Pea taha, ko hai ‘oku ne ‘ilo na’a kuo a’u kiai kuo ‘osi ‘i ai ha ngaahi ma’u’anga vai inu, ‘a ia ‘oku tau ‘ilo ko e vai ma’a taha ‘oku ‘i ‘Eua ni.
Ko e faingamālie eni ke tau fakahā ki he kāinga Tongá, ke nau ‘a’ahi mai mei muli, ‘oku tau lava pē ‘o faka’aonga’i ‘a e faingamālie ko eni, ‘i he founga lelei ki natula, pea ketau ngāue’aki ‘a e koloa me’atokoni pē ‘oku fakatupu mei he vahefonua ni.
Ke manatua ‘e he fakataha’anga, ‘a e mahu ‘a e vahefonua ni pea ko e ngaahi koloa fakalaumālie kuo pau pe ke fai e liliu ia ‘o ha’u ai pe mo e ngaahi faingamālie.
Kou ‘ofa atu mo e fakatu’amelie.
NGATA’ANGA
Tuku atu mei he Potungaue Fakamatala ‘Ea, Ma’u’anga Ivi, Ma’u’anga Fakamatala, Tokangaekina Fakatamaki Fakaenatula, ‘Atakai, Feliuliuaki ‘o e ‘Ea mo e Fetu’utaki.