14 ‘o Ma’asi 2016 Ko Tongá ni e fuofua fonua ‘i he Pasifiki ke ‘a’ahi mai ki ai ‘a e Sekelitali Seniale, Houlin Zhao ko ia ‘a e ITU (International Telecommunication Union) pe ‘Iunioni Fakamāmani lahi ‘a e Fetu’utakí.
Na’á ne fakahä na’e te’eki ‘i ai hano faingamālie ke ne ‘a’ahi mai ki he Pasifiki tukukehe ‘a ‘Aositelēlia.
“’Oku ou fiefia lahi ‘i he’eku fuofua ‘a’ahi mai ko eni ki he ngaahi fonua ‘o e Pasifikí. He na’e te’eki ke ‘i ai ha’aku faingamālie keu ‘a’ahi mai ki ai tukukehe ‘a ‘Aositelēlia,” ko ‘ene fakahā ia.
“Na’á ku vakai ai ha faingamālie keu ‘ahia mai ai ‘a e Pasifikí koe’uhī ku ou fanongo he ngaahi fakalakalaka mahu’inga ‘i ai kae tautautefito ki Tongá ni, kau ai ‘eku fetaulaki mo e Tokoni Palēmia ‘i ha ngaahi taimi lahi ‘i he kuohilí.”
“Ko ai ‘oku ou fiefia ai ko e ‘ahó ni ku ou ma’u ai e faingamālié ni keu ha’u ai ki he fonua faka’ofo’ofa ko eni peá u fakamo’oni’i e ngaahi fakalakalaka ‘i he Ma’u’anga Fakamatala mo e Fetu’utaki Fakatekinolosiá (ICT).”
Na’e ma’u faingamälie foki ‘a Houlin lolotonga ‘ene ‘i Tongá ni ke ne fetaulaki mo e Palēmia ‘o Tongá, Hon. ‘Akilisi Pohiva pea malava ke fai ai ha alēlea ki he ngaahi kaveinga fekau’aki mo e Ma’u’anga Fakamatala Fakatekinolosia pehē foki ki hono siofi ha founga ke toe fakalahi ai e vā fengāu’aki ‘a Tonga pea mo e ITU.
Na’e malava foki ke ne fetaulaki ai mo e ngaahi Kautaha fakalotofonua ‘oku nau tokangaekina ‘a e fetu’utakí pehē ki he’ene ‘a’ahi atu ki he taha ‘o e ngaahi mātanga ‘iloa ‘a Tonga ni ko e Ha’amonga ‘a Mauí ‘i he ho’atā efiafi ‘aneafí.
‘Ikai ko ia pē ka na’á ne ‘a’ahi atu ai ‘o fetaulaki pea mo e puleako ‘a Toloa pea mo e Ako Mä’olunga ‘o Tonga ke nau talanoa fekau’aki mo hono ngāue’aki e ngaahi komipiuta mo e ngaahi naunau fakatekinolosia ‘i he ongo ‘apiakó ni pehē ki he ngaahi pole ‘oku nau fehangahangai mo ia fekau’aki pea mo e Ma’u’anga Fakamatala mo e Fetu’utaki Fakatekinolosiá.
Na’á ne ‘a’ahi atu ‘i he pongipongi Falaité ki he Tonga Cable Limited pea ne foki ai pē mei Tonga ni ki he’ene ngaahi fatongia fakangāué.
Ko e ITU pe ‘Iunioni Fakamāmani lahi ‘a e Fetu’utakí ko ha kupu makehe ia ‘a e Ngaahi Pule’anga Fakatahatahá (United Nation) ‘oku nau tokangaekina ‘a e ma’u’anga fakamatala mo e fetu’utaki fakatekinolosiá (ICT).
‘Oku fakahoko ‘e he ITU ‘a hono vahevahe fakamāmani lahi hono ngāue’aki ‘o e radio spectrum, faka’ai’ai ‘a e fengāue’aki fakamāmani lahi ki hono fakahoko ‘a e halanga ‘o e satelaité, ngāue ki hono fakalelei’i ‘a e tafa’aki ki he Fetu’utaki Fakatekinolosiá ‘i he ngaahi feitu’u kei langalanga hake, pehē foki ki hono ‘omai ha sisitemi fetu’utaki fakamāmani lahi ‘oku mālohí, falala’anga pea ke ne malava ‘o matu’uaki e ngaahi fiema’u ‘a māmani fekau’aki pea mo e Ma’u’anga Fakamatala mo e Fetu’utakí.
NGATA’ANGA
Tukuatu mei he Potungaue Fakamatala ‘Ea, Mau’anga Ivi, Ma’u’anga Fakamatala, Ngaahi Fakatamaki Fakaenatula, ‘Atakai, Feliliuaki ‘o e ‘Ea mo e Fetu’utaki